Jak rozpoznać Alzheimera?

Poważne problemy z pamięcią i uczucie zagubienia nie są normalnym elementem procesu starzenia. Jednak gdy są one wywołane przez stres, niepewność czy depresję często mylone są z demencją, zwłaszcza jeśli dotyczą osób starszych. Każdy z nas zapomina szczegóły prowadzonych rozmów lub rzeczy, które ktoś kazał mu zrobić. Jednak osoba cierpiąca na chorobę Alzheimera nie będzie pamiętać, co wydarzyło się przed chwilą, ani co przed momentem ktoś do niej powiedział. Z tego powodu będzie ciągle powtarzać te same czynności. U chorych na Alzheimera zaniki pamięci nie są stałe. Chory może zapomnieć imię psa jednego dnia, a drugiego je sobie przypomnieć. Nie ma tutaj żadnej prawidłowości prócz tej, że proces ten będzie stale postępować.

Osoby cierpiące na Alzheimera często wydają się zagubione lub podekscytowane. Mogą ciągle przemieszczać się z miejsca na miejsce, wpadać w złość będąc w niektórych pomieszczeniach lub mieć fiksację na punkcie konkretnych szczegółów. Mieszanka zagubienia i podekscytowania jest skutkiem strachu, niepewności i uczucia przytłoczenia przez otaczający świat, który traci sens mimo usilnych prób znalezienia w nim logiki. Pewne czynności mogą dodatkowo spotęgować uczucie niepokoju. Jako przykład można podać oddanie chorego do domu opieki. Kolejnym niepokojącym objawem są gwałtowne zmiany nastroju, począwszy od lęku, aż po gniew, i to bez żadnego wyraźnego powodu.

Chory na Alzheimera zaczyna podejmować decyzje, które wydają się głupie, nieodpowiedzialne lub niewłaściwe i całkowicie oderwane od doświadczeń z przeszłości, np. ubieranie się nieodpowiednio do pogody, czy niemożność określenia niebezpieczeństwa (np. ogień, ostre narzędzia, gaz). Wczesne zmiany w osądzie zazwyczaj dotyczą pieniędzy. Ludzie, którzy wcześniej bardzo ostrożnie dysponowali pieniędzmi, zaczynają wydawać je w beztroski, niezrozumiały sposób, np. oddając je nieznajomym, ulegając telemarketerom lub zaprzestając płacenia rachunków stwierdziwszy nagle, że dotychczasowy usługodawca przestał być godny zaufania.

Chorzy na Alzheimera mają kłopoty z myśleniem abstrakcyjnym, co sprawia, że wszystko co tyczy się liczb i pieniędzy jest dla nich nie do przejścia. O ile okazjonalne przegapienie terminu płatności rachunku nie jest czymś, czym warto byłoby się martwić, o tyle wyraźne problemy z dysponowaniem pieniędzmi, płaceniem rachunków, ustalaniem budżetu domowego, czy nawet prostymi operacjami matematycznymi, mogą być objawem choroby Alzheimera lub demencji starczej.

Osoba cierpiąca na demencję potrzebuje więcej czasu na wykonanie pewnych czynności lub może mieć problemy z ukończeniem zadań, które wcześniej robiła milion razy. Na przykład osoba, która kiedyś była doskonałym kucharzem, może nagle zacząć mieć problemy z przygotowaniem swojego popisowego dania lub nawet z przypomnieniem sobie jak zagotować wodę. Trudność mogą również sprawiać takie czynności jak przypomnienie sobie drogi do znanego miejsca, gra w ulubioną grę czy ustalenie domowego budżetu.

Wraz z postępowaniem demencji, twoi bliscy mogą mieć problemy z koncentracją, a wykonywanie nawet bardzo prostych czynności może zająć im znacznie więcej czasu, niż zwykle. W szczególności mogą mieć problem z opracowaniem i wykonaniem planu, chociażby ze sporządzeniem listy zakupów, przygotowaniem dania z przepisu lub prowadzeniem zapisków miesięcznych rachunków. Trudności te są znacznie bardziej złożone, niż okazjonalny błąd w obliczeniach, czy zapomnienie o kupnie jakiejś rzeczy z listy.

Znalezienie kluczyków do samochodu w lodówce, pilota do telewizora w pralce, czy rutynowe „znikanie” różnych rzeczy są silnym sygnałem, że któryś z członków twojej rodziny cierpi na demencję. O ile proste zapominanie zwykliśmy utożsamiać z normalną konsekwencją procesu starzenia, o tyle osoby chore na Alzheimera nie tylko zwyczajnie zapominają, gdzie położyły klucze, czy okulary. Osoby te odkładają te przedmioty w różnych dziwnych miejscach i nie są w stanie przypomnieć sobie, co i gdzie położyły. Chorzy stają się również bardzo podejrzliwi i często oskarżają innych o kradzież należących do nich rzeczy.

Dezorientacja co do czasu i miejsca, polegająca na zapominaniu miejsca zamieszkania, gubieniu się, utracie poczucia czasu (dat, pór roku, lat) jest częstym objawem Alzheimera. Kluczową kwestią w przypadku osób chorych na Alzheimera jest percepcja czasu. Pięć minut może trwać dla nich tyle, co pięć godzin, dlatego często wydaje im się, że ich bliscy opuścili ich na całe godziny, a nawet tygodnie, mimo iż w rzeczywistości nie było ich zaledwie kilka minut. Chory może też powiedzieć członkowi swojej rodziny, że nie widział go od wielu lat, mimo iż naprawdę spotkali się wczoraj.

Wraz z postępowaniem choroby, zdolności chorego do komunikowania się i wysławiania mogą ulec ograniczeniu. Może on np. zamilknąć w połowie zdania i nie wiedzieć jak dokończyć wypowiedź. Mogą się również pojawić kłopoty z doborem słownictwa. Chory może mieć problem ze znalezieniem odpowiedniego słowa, nazywać rzeczy niezgodnie z rzeczywistością (np. mówić na telewizor „samochód”), zastępować brakujące słowa i imiona innymi zwrotami (np. mówić na swoją żonę „ta kobieta”), tworzyć nowe słowa lub cały czas używać wyłącznie kilku znanych mu słów. Z czasem chory może zrezygnować z mówienia i zacząć porozumiewać się za pomocą gestów.

Niestety ok. 60% osób cierpiących na demencję ma w zwyczaju uciekać, wędrować bez planu i celu oraz często błądzić tracąc orientację w terenie. Niepokój, strach, niepewność odnośnie czasu, niezdolność rozpoznania znanych sobie miejsc, ludzi i przedmiotów, wszystko to jest przyczyną błądzenia. W niektórych przypadkach chory może opuścić dom w środku nocy, żeby zaspokoić podstawowe potrzeby, takie jak znalezienie toalety czy jedzenia. Może również próbować „wrócić do domu” nie zdając sobie sprawy, że już w nim jest, lub myśleć, że jest 20 lat młodszy i musi iść rano do pracy.

Częste powtarzanie słów, zdań, pytań lub czynności jest istotnym objawem demencji i choroby Alzheimera. Czasami te powtarzające się zachowania są spowodowane poczuciem niepewności, nudą lub strachem przed otaczającym światem. Chory chce w ten sposób zapewnić sobie komfort psychiczny i bezpieczeństwo.

Jednym z symptomów demencji są problemy ze wzrokiem, które znacząco różnią się od typowych dla wieku starczego dolegliwości, np. zaćmy. Ludzie chorzy na Alzheimera mają problemy z czytaniem, oceną odległości i odróżnianiem kolorów czy kontrastu. Jeśli chodzi o percepcję otoczenia, chorzy mogą patrzeć w lustro i myśleć, że widzą w nim obcą sobie osobę. Demencja może również wywołać upośledzenie zdolności przestrzennych i wzrokowych. Osoba cierpiąca na Alzheimera może na przykład mieć problem z odróżnieniem talerza od znajdującego się na nim jedzenia.

Jeśli członek twojej rodziny zaczyna rutynowo wykonywać dziwne, bezcelowe czynności, np. otwieranie i zamykanie szafy, pakowanie i rozpakowywanie ubrań, powtarzanie tych samych pytań i próśb – może to być objawem choroby Alzheimera. O ile dla osób niewtajemniczonych zachowania te mogą wydawać się bezsensowne, a nawet szalone, specjaliści uważają, że służą one choremu do zaspokojenia potrzeby bycia produktywnym lub zapracowanym.

Choroba Alzheimera potrafi doprowadzić do poczucia samotności, co skutkuje ogólnym brakiem zainteresowania otoczeniem i wykonywaniem jakichkolwiek czynności lub też izolacją od rodziny i przyjaciół. Chorzy mogą stopniowo rezygnować ze swojego hobby, życia towarzyskiego, pracy, projektów lub sportu, który wcześniej sprawiał im przyjemność. Czasami dzieje się tak dlatego, że osoby te po prostu zapominają w jaki sposób wykonywać swoje ulubione czynności, takie jak robienie na drutach, gotowanie, czy gra na fortepianie. Kolejną przyczyną może być wstyd przed otoczeniem, które mogłoby dostrzec ułomność wykonywanych przez chorego czynności.

Jeśli apatia, utrata zainteresowania życiem towarzyskim i dotychczasowym hobby oraz izolacja społeczna pojawiają się we wczesnej lub środkowej fazie choroby Alzheimera, mogą być wywołane depresją. Około 40% osób chorych na Alzheimera ma jednocześnie depresję. Niestety zidentyfikowanie depresji może być trudne, ponieważ chorzy zazwyczaj mają problemy w wyrażaniu swoich uczuć. Jeśli członek twojej rodziny cały czas śpi lub ogląda telewizję, odmawiając jednocześnie jakichkolwiek innych form aktywności, może on cierpieć na depresję. W takim przypadku należy skonsultować się z lekarzem.

Gdy Alzheimer postępuje, chory może mieć problemy z rozpoznaniem ciebie lub innych członków rodziny i przyjaciół. To bardzo trudne dla bliskich chorego, ale w przypadku tej choroby jest to proces nieunikniony. Objaw ten może pojawiać się na chwilę, po czym znów na chwilę znikać. Często zdarza się też tak, że chory nie pamięta kogoś ze swoich bliskich, podczas gdy inni wciąż pozostają mu znani. Ciężko wyjaśnić dlaczego tak się dzieje. Jedno jest pewne – dobrze utrwalone wspomnienia utrzymują się w pamięci dłużej, niż świeże, ale w bardzo zaawansowanym stadium choroby, osoby cierpiące na Alzheimera mogą pamiętać już wyłącznie swoich rodziców.

Demencja wpływa na umiejętności manualne, upośledzając wykonywanie tak prostych czynności jak zapinanie czy rozpinanie ubrań lub używanie sztućców. Jednakże takie objawy jak brak siły lub czucia w rękach, ich drżenie lub drętwienie, mogą być też sygnałem innych chorób, np. choroby Parkinsona, dlatego bardzo istotne jest skonsultowanie tych objawów z lekarzem rodzinnym.

Ubieranie się często sprawia problem osobom cierpiącym na demencję. Mogą one czuć się przytłoczone wybraniem konkretnego stroju lub po prostu nie pamiętać jak należy się ubierać, w jaki sposób wiąże się sznurówki lub zapina pasek. Chorzy mogą wciąż nosić to samo ubranie, zapominając, że mieli je na sobie dzień wcześniej. Ze względu na spadek zdolności manualnych, osoby w środkowej lub zaawansowanej fazie choroby Alzheimera mogą mieć problemy z zapinaniem bądź rozpinaniem guzików, czy korzystaniem z zamków błyskawicznych.

Gdy choroba postępuje, cierpiąca na nią osoba może zapominać o umyciu zębów, regularnym kąpaniu się, zmianie ubrań lub nawet o korzystaniu z toalety. Może nawet nie pamiętać dlaczego musi się ona kąpać lub myć zęby. Analogicznie, chory może zapomnieć w jaki sposób czesze się włosy, obcina paznokcie, czy goli.

Osoby cierpiące na demencję dosłownie zapominają o jedzeniu i piciu, zwłaszcza, że często tracą oni apetyt. Z drugiej strony, chory może nie pamiętać, że przed chwilą skończył jeść i w rezultacie zjadać wielokrotnie śniadanie lub obiad. Co ciekawe, chorzy na Alzheimera często zaczynają gustować w nowych smakach, tracąc zainteresowanie potrawami, które uwielbiali, gdy byli zdrowi. Chory może mieć również problem z określeniem, czy podana mu potrawa jest zbyt gorąca, żeby ją zjeść, zapomnieć w jaki sposób należy przeżuwać pożywienie i jak korzystać ze sztućców. Osoby cierpiące na Alzheimera często przerzucają się na jedzenie palcami.

W środkowej lub zaawansowanej fazie choroby, chory może stracić kontrolę nad swoim emocjami i zachowywać się w nieodpowiedni sposób. Może mówić rzeczy nietaktowne, których w przeszłości nigdy by nie powiedział. Niektórzy chorzy zapominają np. ze są w związku małżeńskim i zaczynają flirtować i składać propozycje seksualne innym kobietom/mężczyznom. Mogą również rozbierać się w nieodpowiednim miejscu lub czasie.

Niektórzy chorzy mogą mieć nieracjonalne podejrzenia (np. że ktoś ukradł im okulary), innym natomiast będą cierpieć na urojenia i paranoję (np. myśląc, że ktoś chce ich skrzywdzić lub zabić). Co więcej, mogą oni miewać halucynację widząc, słysząc lub czując rzeczy, których w rzeczywistości nie ma. Chory może np. widzieć w drzwiach przyjaciela, który dawno umarł lub słyszeć dziwne głosy. Eksperci twierdzą, że zaniki pamięci i uczucie zagubienia towarzyszące chorobie Alzheimera sprawiają, że chory odbiera rzeczy w nowy, niezwyczajny sposób lub staje się podejrzliwy w stosunku do tego, co w danej chwili widzi lub słyszy.

Gdy choroba postępuje, mogą się zdarzać sytuacje, w których chory będzie przejawiał w stosunku do swoich bliskich agresję fizyczną lub psychiczną. Wulgaryzmy, obraźliwe wyzwiska, awantury, krzyki i groźby to zachowania, które często występują u osób cierpiących na Alzheimera. Często posuwają się oni również do agresji fizycznej, bijąc i popychając opiekujące się nimi osoby. Akty agresji często pojawiają się znikąd, ale zazwyczaj istnieją konkretne ich powody, często niejasne dla członków rodziny chorego. Do powodów tych zaliczyć można dyskomfort psychiczny, niezdolność do komunikacji lub frustrację z powodu zaistniałej sytuacji.

Określone symptomy, takie jak uczucie zagubienia, niepewność i dezorientacja, pogłębiają się z czasem i zaczynają się pojawiać także w nocy, wywołując problemy z zaśnięciem. Skutkuje to wędrówkami opisanymi w jednym z poprzednich kroków. Specjaliści nazywają to zjawisko „syndromem zachodzącego słońca”, który może występować na skutek wyczerpania, zmiany zegara biologicznego chorego lub niemożności odróżnienia przez niego snu i rzeczywistości. Wszystkie te czynniki prowadzą do ograniczenia ochoty na sen. Około 20% chorych na Alzheimera doświadcza na pewnym etapie choroby „syndromu zachodzącego słońca”, co jest najczęstszym powodem umieszczania ich w domach opieki.

Chorzy na Alzheimera często całkowicie uzależniają się od jednej osoby i bez przerwy chodzą za nią jak cień. Zachowanie takie często pojawia się pod koniec dnia i wieczorem, gdy chory zaczyna czuć niepewność i lęk. Jest to skutek strachu przed światem, którego chory nie rozumie, dlatego potrzebuje on osoby, której bezgranicznie ufa jako stałego punktu we wciąż zmieniającej się rzeczywistości. Gdy taka osoba zniknie choremu z oczu, może on nie być w stanie określić jak długo jej nie ma, więc gdy tylko się pojawi, nie będzie chciał jej opuścić chodząc za nią wszędzie, nawet do łazienki.

Większość przypadków Alzheimera jest diagnozowana w środkowej lub późnej fazie, gdy chorzy zmagają się z chorobą już od wielu lat. Nikomu nie przysłuży się czekanie z diagnozą do momentu, aż symptomy będą na tyle oczywiste, że nie będzie wątpliwości co do choroby. Lepiej poszukać rozwiązania problemu wcześniej, żeby podnieść jakość życia chorego i członków jego rodziny.